معنی کردن واژه‌ی heuristic در قالب یک کلمه کار تقریبا سختی است. پس بیشتر مفهوم کلمه heuristic رو توضیح می دهیم و چندین عبارت را پیشنهاد می کنیم.
قبل از شروع توضیح، بهتره بگیم که ارائه یک معنی و حتی مفهوم دقیق واژه heuristic برای همه زمینه های علمی امکان پذیر نیست. چون هر حوزه‌ی علم و دانش، معنی و مفهوم دقیق خودش رو میطلبه. اینجا مفهوم کلمه heuristic رو به طور کلی و مفهومی توضیح می‌دیم و قصد نداریم یک معنی و معادل فارسی برای این واژه ارائه کنیم.
برای شروع و داشتن پیش‌زمینه ذهنی، بدانید که heuristic اکتشافات درونی ما در طول زندگی است. خروجی رفتارها، افکار، استدلال‌ها، احساسات و مدل ذهنی ما هستند که منطق و علت کاملا مشخص و دقیقی ندارند؛ بلکه معمولا آموخته‌ها و تاثیراتی هستند که در طول کل دوران زندگی در ما شکل گرفته‌اند و درمواقع لازم، به صورت لحظه‌ای و بدون فکر بروزشون می‌دهیم.
قابل ذکره که برای فهمیدن معنی و مفهوم دقیق تخصصی واژه heuristic در هر حوزه، بهتره به متخصصان اون حوزه مراجعه کنید. مثلا نظر -غیر رسمی- محمدرضا شعبانعلی در مورد معنی واژه heuristic به عنوان یکی از متخصص‌ها و افراد با دانش حوزه مدیریت قابل استناد است.
ویژگی‌های مفهوم heuristic
مهمترین ویژگی برای ویژگی heuristic عدم قطعیت این واژه است.
وقتی قصد داریم قضاوتی کنیم، یا بین چند گزینه انتخابی انجام بدیم، یا درمورد موضوعی خاص تصمیم بگیریم یا واکنشی انجام دهیم که قطعیت و آگاهی کافی رو نداره و بر اساس مدل ذهنی خودمان، یا دانسته های قبلی خودمان است به آن heuristic می‌گویند.
در دسترسترین مثال برای heuristic، لایک کردن مطالب تحلیلی در شبکه های اجتماعی است. توجه کنید که رفتار و لایک کردن شما یک کنش heuristic است چون تحقیق و بررسی دقیق پشت آن تصمیم شما نیست (حتی اگر خود آن مطلب پشتوانه دقیق علمی داشته باشد و کاملا درست باشد، به هرحال آنچه شما انجام میدهید heuristic است). یا به طور کل اغلب واکنش‌های (reaction) گفتاری و رفتاری لحظه‌ای که نسب به مطلبی، حرفی، سخنی یا پیامی داریم، از جنس heuristic هستند.
به این معنی که نزدیکترین قضاوتی که نسبت به یک رویداد داریم رو به عنوان یک تصمیم یا واکنش منطقی و درست درنظر می‌گیریم و بیان می کنیم. درحالیکه الزاما قضاوت ما درست نیست و در دسترسترین و راحتترین و نزدیکترین قضاوتی است که داریم.
چرا برخی قضاوت های ما از جنس heuristic است و قضاوتی منطقی نیست؟ چون برای داشتن یک قضاوت و واکنش منطقی باید آمار و اطلاعات قبلی را بررسی کنیم؛ اثرات آن در گذشته را بفهمیم؛ عوامل و افراد درگیر با واکنش آن را درنظر بشناسیم و بتوانیم اثرات آن را در یکسال و ده سال و حتی ۵۰ سال آینده پیشبینی کنیم و سپس تصمیم بگیریم. اگر پشتوانه تصمیم و واکنش ما منطقی نباشد، heuristic است.
اینکه قضاوت و واکنش ما، الزاما منطقی و درست نیست علل متفاوتی دارد. می تواند به خاطر محدودیت‌های ذهنی بشر باشد. می‌تواند به خاطر سوگیری و جهت‌گیری های ذهنی ما باشد که بر اساس تجربه یا درک تجربی ما از زندگی بدست آمده است. یا هر علتی که قضاوت ما را از قضاوت کاملا منطقی و دقیق دور می کند.
مثال برای درک معنی heuristic
در ابتدای کتاب «تفکر، کند و سریع» مثالی مطرح می‌شود که می‌تواند در درک معنی heuristic کمک‌کننده باشد. به شخصی با مشخصات زیر فکر کنید:
«فردی کم‌حرف و خجالتی است. اهل کمک کردن است اما علاقه چندانی به معاشرت با مردم ندارد. مهربان و باحوصله است؛ به نظم و ساختاردهی نیاز دارد، و به جزئیات توجه می‌کند..» آیا این شخص کشاورز است یا کتابدار؟
پاسخ شما هرچه باشد، چون پشتوانه دقیق و بدون آمار و اطلاعات است از جنس heuristic است؛ اولین چیزی است که به ذهن شما می‌آید. این برداشت شما و ذهنی شما مفهوم heuristic است. درواقع ذهن شما میانبری یافته و سریعترین و راحتترین جواب را پیدا کرده است.
در ادامه مثال فوق، می‌توانیم کاربرد کلمه heuristic را در یک پاراگراف انگلیسی ببینیم:
We found that participants in our experiments ignored the relevant statistical facts and relied exclusively on resemblance. We proposed that they used resemblance as a simplifying heuristic to make a difficult judgment. The reliance on the heuristic caused predictable biases (systematic errors) in their predictions.
(Thinking, fast and slow – Daniel Kahnman)
انتخاب معنی heuristic
تقریبا همه دیکشنری ها و فرهنگ لغات معنی «اکتشافی، غیرمستدل، اکتشاف» را نوشته اند که دقیق نیست و مفهوم اصل واژه heuristic را نمی رساند.
معانی دیگری مانند «میان‌بر ذهنی» هم پیشنهاد شده که اگرچه بهتر است اما باز هم دقیق نیست و با عبارات cognitive shortcut و mental shortcuts در بعضی حوزه ها ممکن است اشتباهی یکی درنظر گرفته شود.
اگر می شد معنی heuristic رو به صورت عبارت کرد، عبارت های زیر تا حدودی نزدیک به مفهوم آن هستند؛ اگرچه دقیق نیستند و ممکن است با بعضی کلمات و عبارت در بعضی زمینه ها همپوشانی داشته باشند:
- میانبرهای ذهنی
- استدلالهای غیرمستدل هر شخص
- واکنش های بی درنگ بر اساس مدل ذهنی
- کشف در دسترسترین جوابی که به ذهن می آید.
- جواب های بهینه غیرقطعی
- درستترین پاسخ بی درنگ
- اکتشاف زودو سریع و راحت
- بهینه ترین جواب در دسترس
- بهینه ترین واکنش غیرمغرضانه
- جواب آلوده به پیش‌فرض‌های از قبل تعیین شده.
ترکیب heuristic
برای کلمه heuristic ترکیب های مختلفی وجود دارد:
- heuristic technique
- heuristic method
- Availability heuristic (+)
اطلاعات بیشتر درمورد heuristic
توضیحات بیشتر درمورد heuristic و شناخت علت و توضیحات کامل درمورد آن، با یادگیری زبان انگلیسی ارتباط کمتری دارد که به آن نمی‌پردازیم. اما اگر مایلید که درباره این مفهوم (نه ترجمه و معادل) هیوریستیک بیشتر بدانید و همچنین توانایی خواندن زبان انگلیسی خود را بهبود بخشید، می توانید علت و انواع heuristic و همچنین توضیحات ویکیپدیای انگلیسی درمورد heuristic را بخوانید.
درصورت تمایل به یادگیری و فهمیدن معنی واژگان جدید، می‌توانید دسته‌بندی واژگان را ببینید.
توضیح کامل و جامعی بود. از تلاش نگارندگان آن سپاسگزارم.